بررسی و تحلیل دلایل و پیامدهای روایات منتقله در آثار شیخ صدوق

ابوجعفر؛ محمد بن علی بن حسین بابویه قمی؛ معروف به شیخ صدوق یکی از بزرگ ترین محدّثان و اندیشمندان و از تأثیر گذارترین دانشمندان جهان اسلام می باشد. شیخ طوسی در باره جلالت قدر او می نویسد: «ابوجعفر...، عالمی بلند مرتبه، حافظ، آگاه به فقه و حدیث و رجال است.» زندگی آن دانشمند تلاشی پیگیر و مداوم در دست یابی به ذخایر حدیثی ائمه، شرح و بسط آن و حفظ کیان شیعه از انحرافات درونی و خطرات بیرونی است. امکان دارد خواننده نقّاد و نکته سنج این نگارش در مقایسه فصل آغازین این فصل با نگارش های مشابه به تطویل و تفصیل آن خرده بگیرد. در زدودن این تردید باید به این سخن اشارت کنم که دلایل زیر مرا وادار به این امر نمود: نخست آن که هر چند موضوع بحث شیخ صدوق و اخبار منتقله و علل و پیامدهای آن است، امّا توجّه به فرضیه های رساله خود بهترین دلیل بر طولانی شدن این فصل است: نقش مسافرت های صدوق، اساتید اهل سنّت و جامعه پیرامونی و اوضاع و احوال فرهنگی و اجتماعی عصر وی از جمله علل اخبار منتقله در آثار صدوق است که در این فصل از آن بحث شده و اطلاعاتی برای تحلیل در فصول بعد مهیا شده است. از این روی چاره ای جز پرداختن به این مهم در این فصل نبوده است. دوم آن که در مواردی در زندگی پر نشیب و فراز صدوق اطّلاعات تاریخی ناهمگون و گاه متناقض همچون تولّد و حتی توثیق این بزرگمرد وجود دارد. نویسنده ناچار به بحث و بررسی آن پرداخته تا تحلیل و توصیفات بعدی او بر مبنای اطلاعات واقعی و قابل دفاع شکل گیرد.